BOI

A palabra boi aparece nel ditame:

                  ¿Únde irás, boi, que nun ares?


El qu'utiliza este ditame fala de sí mesmo y quer dicir que nun fai máis que trabayar; anque cambíe de sito y de circunstancias, el  que fala considera que sempre ye toca cargar con todo el trabayo y os sufrimentos.


[É un ditame mui utilizado dende hai siglos en todas as linguas peninsulares. Tamén s'usa en América y nas comunidades sefardís. Ta documentao xa nos siglos XV y XVI en obras como La Celestina ou os poemas del Marqués de Santillana. Ten distintas variantes, anque esta é el única que ougüín en galego-asturiano. Algunhos paremiólogos consideran qu'é unha pergunta retórica que leva implícita a contestación: "Al matadero" ou "Á obriga", lo que reforza el sentido de qu'esta vida é toda penuria y qu'é miyor nun queixarse muito porque el alternativa pode ser inda pior.]

MISA

El sustantivo misa aparece nel espresión:

            ¿Quén paga estas misas d'a cuarenta?

que s'utiliza condo un gasto supera as posibilidades económicas de quen lo fai . Tamén s'usa pra espresar dudas sobre el xeito en que se ha pagar unha cousa, sobre todo condo se trata de dieiro público. En todos os casos, é un ditame qu'espresa estrañeza condo alguén gasta sen xeito y sin mirar polos cuartos.

Ex.: - Os "fuegos" del Carmen d'este ano foron os miyores.
       - Si, pero, ¿quén paga estas misas d'a cuarenta?

        -A boda tuvo lamar de guapa, pero agora ¿quén vai pagar estas misas d'a cuarenta?

LESTE

                                     

s.m. 1. Punto cardinal: este, oriente. 2. Vento que vén del leste.

Ex.:  -Ah, nía, ¿qué vento é este?  -Podes salir al mar, qu'é leste. // Nun vai chover, qu'hai muito leste.

DESAMASAR

v. intr. Convencerse de qu'algo [con que se cuntaba ou pra lo que xa se taba preparao] nun vai poder ser.

     Ex.: Vai desamasando d'ir a Porcía, que ta chovendo a doiro. // ¿Pensabas ter vacacióis? Pos desamasa, qu'acabas d'empezar a trabayar.

Tamén esiste el espresión:

       Desamasa, que cayéu el forno,

que s'usa esactamente col mesmo significao.


[NOTA: El sentido recto ou orixinal de desamasar é 'desfer unha masa', peró el sentido que sobrevive nel Occidente d'Asturias y que definimos máis arriba é, por suposto, un sentido figurao.
El espresión "desamasa, que cayéu el forno" ten unha esplicación popular: cuntan qu'a unhos panadeiros da zona esbarrumbóuseyes el forno condo taban a pique de meter el pan, y el home díxoye á muyer: "Desamasa, nena, que cayéu el forno". Dende entoncias a xente úsalo col sentido de desfer os preparativos d'algo que se taba a pique de fer, ou de deixar de ferse ilusióis de qu'algo vai suceder.]

ARDOR

         

             


s.m. Luminosidá del augua del mar causada polos movementos de certos pexes y d'outros organismos marinos.

     Pescar al ardor: 

        Pescar pola noite aprovetando a fosforescencia del augua.

TREIXADA

s.f. Torniscada. Temporal de vento y augua.


[NOTA: Treixada é unha variante de treixuada, que sí vén recoyida nos vocabularios de Suárez Fdez.; Fdez. Vior; y Díaz López y García-Galano. El alternancia nel sufixo -ada/-uada é mui frecuente nel dominio galego-asturiano. Aparece en palabras como pasada / pasuada; cachada / cachuada ; trabada / trabuada y muitas outras. A forma treixada, usual en Tapia, ten tamén el sentido de 'mal ou enfermedá pasaxeira' que recoyen os lexicógrafos mencionaos.]

RONCÓN

s.m.

1. Instrumento feito con un corno de mar usao nos barcos pr'avisar ás outras embarcacióis en días de cerzo. Tamén s'usaba nas cinzarradas que se yes daban aos viudos.


2. Parte da gaita que ye dá el sou sonido grave característico.

3. Sonido grave que fai el mar al entrar y salir nunha cova.

   Ex.: Nesa cova fai muito roncón porque ten unha greta mui grande.

DEVANADEIRA

s.f.  Aparato formao por dous palos en forma de cruz que sirve pra formar as madeixas. SIN.: sareyo.


[Díaz López y García-Galano (1996) recoyen a variante devanadoira].

ESQUEIXE

s.m. Cana d'unha pranta que s'introduce na terra pra reproducila.

MAO

A palabra 'mao' aparece nel espresión

  ¡Nas maos de quén ta el corpo de Nuestro Señor Jesucristo!

Esta espresión úsase cóndo el que fala se sorprende de que alguén, sin mérito ou capacidá, seña el encargao dun labor pral que se considera que nun ta facultao.

Exemplos:
- Ese foi el que ganóu as elecióis? ¡Ay, Virgen! ¡Nas maos de quén ta el corpo de Nuestro Señor Jesucristo!  //  - ¿Vas tu enseñarye ás túas irmás a ferlo? ¡Peró si tu nun fuche nunca quén a ferlo como é debido! Mira tu nas maos de quén ta el corpo de Nuestro Señor Jesucristo...


[NOTA: Como é usual na zona, as espresióis de tipo relixioso, sobre todo se noman a Dios, a Virxen ou os santos, tan en casteyano, anque el resto del dito teña en galego-asturiano.
   A esta espresión, mui usada alomenos en Tapia, hay quen ye dá unha orixe basada nunha anécdota que ye sucedéu a un paisano que, tando na misa, se sorprendéu de qu'el cura fose un vecín sou y esclamóu: "¿Nas maos de quén ta el corpo de Nuestro Señor Jesucristo? Nas maos de Juan Ferreiro"].