CAN

El sustantivo can entra en muitas espresióis feitas, entre elas,

                       ser un can sentao,

que s'aplica ás personas de pouca estatura, sobre todo, ás de perna curtia. Ex.: ¡Que vai ser bon mozo, si é un can sentao...!   Tamén s'utiliza muito a espresión

                     cara de can,

que significa 'cara d'enfado, de mal humor'. Ex.: Devolvéume a pelota, pero púxome unha cara de can...

             

MAZA

El sustantivo maza (que designa unha especie de martelo de madera ou ferro con distintos usos) utilízase na espresión

              ser unha maza

que, aplicada ás personas, é equivalente a 'ser un burro de carga'. Quer dicir qu'alguén leva a parte pior dos trabayos y responsabilidades nun grupo. Refírese a unha persona de muito aguante que, muitas veces, ten que resolver os problemas dos outros y a quen todo el mundo vai contar as penas.

Ex.: Ela pode cua casa y con todo: é unha maza. // A irmá grande sempre foi a maza da familia: ela cuidóu al padre, ela axudóu a os sobríos condo yes fixo falta, ela tuvo qu'aguantar á cuñada, que nun hai quen l'aguante...

PEDRA

A espresión

           vivir debaxo d'unha pedra

aplícase ás personas que son quén a vivir nas piores condicióis, que poden prosperar en situacióis adversas y que s'amañan con poucas cousas pra sobrevivir.

Ex.: -¿Qué vai ser d'ela agora sin el home?
       -Nun t'esmolas tanto, qu'esa vive debaxo d'unha pedra.

RAIGÓN

s.m. Peleyo levantao alredor das uñas dos dedos da mao, qu'aveza ser doloroso. SIN. respigo, padrastro.

BOLICHE

s.m. Volta, paseo curtio.  SIN. Bolichada.

Ex.: Vou dar un boliche mentres nun acaban de salir da misa.

ENXUITO, -A

El adxetivo enxuito ('seco') aparece nel refrán:

          Nun se piyas truitas a bragas enxuitas.

que, evidentemente, quer dicir que nun se consiguen as cousas se ún nun se molesta, arriesga ou sacrifica algo pra conseguilas.


[Este ditame, inda mui vivo entre os falantes de gallego-asturiano, nun aparece en ningún dos tres vocabularios que tomamos como referencia pra incorporar palabras a este blog; pero sí aparece recoyido en Fdez Vior (1997) como exemplo de adxetivo funcionando como modificador ou adyacente al sustantivo: A bragas enxuitas nun se còyen truitas. Tamén aparece en Acevedo y Fdez. (1932) con esta variante: Nun se piyan truitas a bragas enxuitas. Y a bragas moyadas, poucas y malas.]

BAXAMAR

Cua palabra baxamar úsase esta espresión d'orixe marineira:

                      Á baxamar todo aparece.

Quer dicir que condo as circunstancias deixan de ser favorables, aparecen todos os inconvenientes que antias taban ocultos. Úsase especialmente pra referirse á veyez das personas.

Ex.:  Ta malo del corazón y ten muito azúcar y el colesterol alto... Con lo bon deportista qu'era y lo sano que parecía... Pero ten muitos anos y xa se sabe que á baxamar todo aparece.

Dios nos libre lo que presumía  condo tía aberto el negocio y agora resulta que debe unha chía de cuartos y nun sei qué problemas ten pendentes en Madrid... Á baxamar todo aparece.

FOYÓN

s. m. Foyas grandes del meiz que, despós de secas, s'utilizaban pra fer sargóis.

Ex.: Inda m'acordo de condo se durmía en colchóis de foyón. Despós veron os de crin y despós os de la y, muito despós, os modernos: d'espuma, de mueyes...





[NOTA: Esta palabra é unha aportación de Tere de Coto, que nos informa de qu'é a forma usada en Pezós. Un especialista en léxico da zona confirma el sou uso en Pezós, Armal (Bual) y Corondeño (Ayande). Como indica este seguidor del blog, esta palabra nun aparece nos diccionarios galegos nin asturianos, así que de momento podemos considerala unha palabra eonaviega. Hai unhos días publicamos neste mesmo post a entrada "foyaco", para designar tamén as foyas del meiz. Algunhas indicacióis de xente seguidora del blog fixéronme dudar del carácter autóctono da forma, porque me decatei de qu'os informantes (tapiegos) que ma apurriran tuveran muito contacto con parentes de Ribadeo y é posible qu'esa forma l'aprenderan d'elos. Por eso, mentres nun poda confirmar qu'era unha forma usada por máis xente nun emparentada cos primeiros informantes, decidín eliminar "foyaco" da Salvadeira y sustituila pola forma confirmada "foyón". Gracias a Tere de Coto y a todos os que me deron información valiosa relacionada con esta entrada.]

ESPEREXILARSE

v. pron.  Esplicar algo con muita pasión, fendo muitos xestos y movendo muito as maos al falar. SIN.: Esfarelarse.

        Ex.: Inda tou véndola agora, cómo s'esperexilaba toda dicindo qu'a súa fiya nun tuvera culpa de nada.

COCECULES

s.m. Persona inquieta, que nun ten parada. SIN.: cocedoiro, fervedoiro.