ANADIZO

 

  El adxetivo 'anadizo' ta recoyido nel Vocabulario de Mántaras de Xosé Miguel Suárez con estas definicióis:

1. Estropiao, toyido [un alimento, úa comida]. El caldo, desque pasa un día, ponse anadizo. El que ta anadizo, xa nun vale. Cheira a anadizo. 2. Con olor a humedanza, magorento.

Na Pequena contribución al léxico del galego-asturiano (Lletres Asturianes, nº 84, 2003) tamén eu recoyín esa palabra, peró interpretándola como un sustantivo col significado de 'mofo, magor, humedanza' y escribíndola sin el a- inicial, porque os meus informantes sempre la usaban nel mesmo contesto, "cheira anadizo", que fía pensar qu'el fonema [a] correspondía á preposición. Por eso eu escribín: "Cheira a nadizo". A entrada "nadizo" como sustantivo equivalente a "mofo" aparece tamén nel Dicionario do Galego de Asturias (DGA), de Carlos Xesús Varela Aenlle (Universidá de Vigo).

Peró debo dicir qu'hoi tou na fe de qu'a interpretación y escritura axeitadas son as de Suárez (1996), pos a palabra ten namáis uso adxetival, y qu'a mía lectura foi un equivoco por fonética sintáctica. Como proba tán os exemplos de Suárez en contestos diferentes sin preposición: "Ponse anadizo". Peró a proba máis evidente pra min son os datos etimolóxicos: El noso "anadizo" vén del latín "agnatitius", un adxetivo formado sobre el participio "agnatus", del verbo agnascor ou adgnascor, que significa 'nacer' (sobre todo, nacer despós de lo normal, como os fiyos que nacen despós de qu'el padre fixera xa el testamento) y qu'en Plinio aparece utilizado pra referirse a lo que nace encima doutra cousa, como un árbol ou vexetal, querse dicir, lo que se cría, como precisamente el mofo.

En realidá, as dúas acepcióis de Suárez son prácticamente lo mesmo: lo que ta toyido é porque crióu algún microorganismo que lo estragóu.

                                             Laranxa anadiza


NOTA: Despós de publicar esta rectificación, el profesor Carlos Varela Aenlle fíxome saber del uso sustantivo da palabra, da que tamén él recoyéu datos na zona d'Obanza (VER comentario embaxo). Esisten, pol tanto, as dúas palabras: el sustantivo nadizo, col significao de 'mofo', 'humedanza' (como eu publicara inicialmente en 2003 servíndome dos datos recoyidos na vila de Tapia) y el adxetivo "anadizo", que recoyéu Xosé Miguel Suárez en Mántaras y que tamén recoyéu Varela nel conceyo de Castropol, lo que proba el estensión relativa del término. 

SUMOCONICIO

 

Na "Pequena contribución léxica al galego-asturiano", que publiquén nel ano 2003 nel boletín del ALLA Lletres asturianes nº 84, aparece por equivoco (meu, seguramente) a forma *sunoconicio, condo lo correcto é á forma sumoconicio, con "m".

Procede del espresión latina summo cognitio, utilizada nel linguaxe xurídico y que quer dicir 'con conocemento pleno'. Na fala coloquial aplícase a unha persona que pensa que todo lo sabe y sempre cre ter máis autoridá qu'os demáis pra falar y pra mandar nas cousas de toda a xente. É unha persona goberneira y con aires de superioridá. Asoméñase abondo al uso irónico que se fai en casteyano del espresión "hablar ex cathedra". Tamén s'asomeña a "ser de ordeno y mando".

                                    

Ex.: É un sumoconicio. Sempre vai querer dicir el última palabra, y nun ye leves a contraria... /

Sempre temos que fer as cousas como quer tou tío, qu'é un sumoconicio y hasta quer gobernar na festa del fiyo.

Son frecuentes na nosa fala as espresióis derivadas de frases latinas del ámbito xurídico: por acio (actio), albentestate (ab intestato)...  É mui chocante cómo saltan dun ámbito d'uso tan específico pra integrarse na nosa lingua adquirindo matices significativos novos.

ESCOLAPIDO/ESCOLAPADO

   Al fritir un ovo, pode quedar esparramado, cua xema baxa y abondo feita, y a clara ocupando búa parte da tixela. Neste caso dicimos qu'el ovo ta escolapado (ou escolapao):

Se, por el contrario, queda atotadín, pequeno, cua clara ben arredondiada alredor da xema, que, pola súa parte, ta ben alta y líquida, dicimos que quedóu escolapido:

Pode depender da frescura del ovo: condo tán pouco frescos, é frecuente que queden escolapados; peró tamén é un arte el fritirlos a gusto del consumidor, pra que queden escolapidos ou escolapados conforme ás nosas preferencias.

Exs.: Á neno, ¿cómo vas querer el ovo?, ¿escolapido ou escolapado?  

         Lo que máis me presta pola noite é un ovín escolapido, con patacas y chourizo.

      

É claro abondo qu'a palabra real é "escolapado" y qu'escolapido nun é máis qu'un uso humorístico creado por deformación del outra. "Escolapado" (ou "escolapao") é unha derivación del verbo "escolar(se)", que, entre outros significados, ten el de 'perder (ou escurrirse) [un líquido]', como de feito ocurre col ovo  condo a clara y a xema s'esparraman pola tixela. Na nosa fala é relativamente frecuente reforzar un verbo col -interfixo -ap- pra darye un matiz despectivo: pasa en "escolapao" lo mesmo qu'en esculapao (frente a 'esculao' -'sin cul'-), en escozapao ('demasiado cocido [un alimento') ou en esconapao ('estragado hasta quedar inservible').

(Muitas gracias unha vez máis a Ovidio López, unha das poucas personas que siguen usando estas palabras y las guarda pra min como un tesouro, como lo que son, vaya).